SES BİLGİSİ DERS NOTLARI KONU ANLATIMI

SES BİLGİSİ DERS NOTLARI

KAYNAŞMA

Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmaz. Bu yüzden ünlü ile biten sözcüklere ünlü ile başlayan bir ek gelirse, araya y, s, ş, n harflerinden biri girer. Bu olaya kaynaşma; araya giren y, s, ş, n harflerine dekaynaştırma harfleri denir.

ÖRNEKLER:

pencere-n-in perde-s-i

Ayşe → Ayşe’-y-e

masa→ masa-y-ı

iki – er→ iki-ş-er

kapı – ın kolu → kapı-n-ın kolu

ÜNLÜ DÜŞMESİ

İki heceli sözcüklerde, ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde sözcükteki ikinci ünlü kimi zaman düşer. Bunahece düşmesi de denir.

ÖRNEKLER:

Boyun-u  => boynu

Akıl-ı => aklı

Sabır-ı => sabrı

Burun-u => burnu

Özür-ü =>özrü

ÜNLÜ DARALMASI

Sözcüklerin sonlarında bulunan geniş ünlüler (a, e) özellikle “-yor” ekinin darlaştırıcı özelliğinden dolayı daralarak, ı, i, u, ü dar ünlülerine dönüşür. Buna ünlü daralması denir.

ÖRNEKLER:

bekl-e- kalm-a- özl-e- soll-a-

– – – –

yor yor yor yor

   

bekl-i-yor kalm-ı-yor özl-ü-yor soll-u-yor

SES TÜREMESİ

Sözcüğün aslında olmadığı halde, ek geldiğinde ortaya çıkan seslerdir.

ÖRNEKLER:

genç – cik → genc-e-cik

bir  -  cik → bir-i-cik

az   -  cık → az-ı-cık

Af- etmek → af-f-etmek

ÜNSÜZ YUMUŞAMASI

İki ünlü arasında kalan sert ünsüzler yumuşar. Buna “ünsüz yumuşaması” denir. Elbette bu özellik, ancak yukarıda da söylediğimiz sert ve yumuşak şekli bulunan seslerde geçerlidir. Bunlar p, ç, t, k sert sessizleridir. Örneğin; “ağaç” sözcüğüne -i hal ekini getirsek, sözcüğün sonundaki “ç” sert sessizi yumuşayarak “c” olur; yani “ağacı” şeklinde yazılır.

ÖRNEKLER:

dolap-a → dolaba

kitap-ı  → kitaba

çekiç-e → çekice

kanat-ı → kanadı

yemek-e → yemeğe

ULAMA

Sessizle biten sözcükten sonra sesliyle başlayan bir sözcük gelirse, iki sözcük birbirine bağlanarak okunur. Buna ulama denir.

Örneğin; “Bakkaldan ekmek aldım.” cümlesinde iki yerde ulama yapılmıştır.

Not: Sözcükler arasında herhangi bir noktalama işareti varsa ulama yapılmaz.

ÜNSÜZ BENZEŞMESİ

Türkçede sert ünsüzlerle (ç, f, h, k, p, t, s, ş) biten sözcüklerden sonra   (ç, f, h, k, p, t, s, ş) ünsüzleriyle başlayan bir ek gelirse buna “sert ünsüz benzeşmesi”,“ünsüz uyumu” ve ya “sertleşme” denir. (Fıstıkçı Şahap)

ÖRNEKLER:

Türk-çe                 Yiğit-çe

Millet-çe                Anlat-tı

Güneş-te                İnat-çı

Ayak-ta                  Kulak-tan

Kitap-çı                  Kitap-çık

Yurt-ta                               Çalış-kan

Seç-kin                   Aş-çı (aş)

Yas-ta

Lütfen beğendiğiniz ve işinize yarayan yazılar hakkında yorumlarınızı yapınız..