ZARF (BELİRTEÇ) KONU ANLATIMI

ZARF (BELİRTEÇ)

Genellikle eylemlerin, kimi zaman da eylemsilerin, sıfatların ya da kendi üründen sözcüklerin anlamlarını çeşitlilik yönden niteleyen, güçlendiren, etkileyen bazen de anlamını sınırlayan sözcüklere ZARF denir.

Zarf+eylem

*Çocuk hızlı koşuyordu.

Zarf   eylem

NOT:Azlık-çokluk zarfları, yukarıda olduğu gibi genellikle sıfatları ve zarfları etkilemektedir.

ZARFLARIN ÖZELLİKLERİ

1)Sıfatlar gibi zarflar da çoğu kez çekim eki almadan kullanılır.çekim eki alan zarf adlaşır.

*Sınıfın çalışkan öğrencileri erken geldi.

Sıfat         ad               zarf    eylem

Sınıfı  çalışkan-ları erken geldi.

Adlaşmış sıfat  zarf    eylem

2)Cümlede doğrudan, yüklem görevindeki eylem belirten zarflar, öğe olarak da zarf tümlecidirler. Sıfat,zarf,fiilimsiyi belirtenler; temel yüklemin öğesi olamaz.

*Çok bilen, çok yanılır.

Zarf fiilimsi zarf eylem

Özne           Z.T     yüklem

ZARF ÇEŞİTLERİ

1)Durum zarfları   2)Zaman zarfları  3)Yer-yön zarfları  4)Azlık-çokluk zarfları  5)Soru zarfları

DURUM(HAL)ZARFLARI

Eylemlerin, eylemsilerin durumunu çeşitli yönlerden niteleyen sözcüklere durum zarfları denir.

Kısaca, eyleme- eylemsiye sorulan ‘Nasıl?’ sorusuna cevap veren bütün sözcüklere denir.

*İşe yetişmek için hızlı yürüdü.

Zarf   eylem

*Çocuk sevgisinden kuş gibi uçuyordu.

Zarf         eylem

*Mutlaka seni görmeye geleceğim.

Zarf                                  eylem

UYARI:Nitelik bildiren bir sözcüğün sıfat gibi de zarf olarak kullanılması mümkündür.

Bu sözcüklerin türü; kendilerinden sonra gelen sözcüğün türüne göre değişir.aynı sözcük adı nitelerse sıfat, eylemi nitelerse zarf olur.

*Soğuk havalarda kendime dikkat ediyorum.

Sıfat     ad      eylem

*Arkadaşım bana soğuk(zarf) davrandı.(eylem)

2)Zarfların, sıfatlar gibi eylemden hemen önce gelmesi şart değildir.Önemli olan zarf olan sözcüğün eylemi etkilemesidir.

*Fatih, odasında sessizce ders çalışıyor.

Zarf                 eylem

3)İkilemeler, pekiştirilmiş sözcükler ve yansıma sözcükle zarf olur.

*Bugün gökyüzü masmavi görünüyor.

Pekiştirilmiş sözcük       eylem

*Adam sabaha kadar horul horul uyudu.

Yansıma     eylem

*Ağır ağır çıkacaksın.

İkileme

ZAMAN ZARFLARI

Eylemin bildirdiği işin ne zaman yapıldığını belirten sözcüklere zaman zarfı denir.

Eyleme sorulan ’ne zaman’ sorusuna cevap verir.

Başlıca zaman zarfları=dün,yarın,bugün,şimdi,sonra,erken,geç,sabah,akşam,yazın,kışın,biraz önce,biraz sonra,henüz,hala,bazen…

*Tren, az önce İstanbul’a gitti.              *Üç gün sonra size geleceğim.

*Sabahtan beri test çözüyorum.            *Köyde, güneş batınca herkes yatar.

UYARI:

1)Zaman zarfı olarak kullanılan bir sözcük başka bir cümlede ad da olabilir.

*Sabah sizi ararım.

Zarf              eylem

*burada sabah geç olur

Ad         eylem

2)-da/-de/-dan/-den durum ekleri, bazen eklendiği bir sözcüğe zaman anlamı katar ve zarf görevinde kullanılır.

*İlkbaharda havalar ısınır.

*Hazırlıklara sabahtan başlanmalı.

*Akşamdan beri maçı izliyorum ama bizim futbolcuda bir şey yok.

YER-YÖN ZARFLARI

Eylemlerin ya da eylemsilerin yer ve yönünü belirten zarflara yer-yön zarfları denir.

Eyleme sorulan ‘ne yöne,ne tarafa’ sorusu yer ve yön zarfını verir.

Başlıca yer-yön zarflarımız şunlardır=İçeri-dışarı, ileri-geri,aşağı-yukarı,beri,öte…

*Ömer telaşla içeri girdi.*Çocuğu sıkıştırma beri gel.

UYARI:

1)Yer-yön zarfı kesinlikle çekim eki almaz,alırsa ad olur.

*’Çocuk dışarı çıktı.’cümlesinde ‘ne tarafa çıktı.’sorusunun cevabı’dışarı’ sözcüğüdür.

Yapılan işin yönünü belirttiği için yer-yön zarfıdır.

*’çocuk dışarıya çıktı.’cümlesinde dışarı sözcüğü ad çekim eki aldığı için sözcük adlaşır.Cümledeki görevi ise, dolaylı tümleç olur.

2)yer-yön sözcükleri bir adı nitelese sıfat görevinde olur.

*Aşağı mahalleyi sel basmış.

*Adını okuduğum öğrenciler aşağıya insin.

AZLIK-ÇOKLUK ZARFLARI  (MİKTAR ZARFLARI)

Eylemlerim,eylemsilerin,sıfatların ya da zarfların anlamlarını azlık-çokluk bakımından derecelendiren sözcüklere azlık-çokluk zarfı denir.Cümlede yükleme sorulan ‘ne kadar,kaç tane sorusunun cevabıdır.

Başlıca azlık çokluk zarfları şunlardır=az,çok,pek,fazla,daha,en,biraz,epeyce,kadar,çok az,pek çok,en fazla,daha çok…

*Bu gece az uyudum   *Bugün herkes çok konuşuyor.

UYARI:Azlık-çokluk zarfları,diğer zarflardan farklı olarak sıfatları ve zarfları derecelendirir.

1)Eşitlik=KADAR sözcüğü ile yapılır.

İki saat kadar uyudu.

2)Üstünlük=DAHA sözcüğü ile yapılır.

*Orhan, daha güzel konuşuyor.

*O,daha zengin bir adam.

3)En üstünlük=EN sözcüğü ile yapılır.

*Furkan,sınıfın en çalışkan öğrencisidir.

4)Aşırılık=ÇOK,PEK,FAZLA…

*Müdür, çok uzun konuştu.

SORU ZARFLARI

Eylemleri soru yoluyla belirten sözcüklere soru zarfı denir.

Başlıca soru zarfları şunlardır=ne,nasıl,niçin,neden,ne zaman,ne kadar,ne biçim…

*Dün beni neden aramadın?

*Burada daha ne kadar bekleyeceğiz?

*Bu semtin havasını nasıl buldunuz?

UYARI:

Soru zarflarını, soru sıfatlarını ve soru zamirlerini karıştırmayalım.

*Bu soruyu nasıl çözdün?

Zarf     eylem

Siz, nasıl bir ev aldınız?

Sıfat         ad   eylem

*Baban ne iş yapıyor?

Sıfat  ad   eylem

Kantinde ne aldın?

Zamir

YAPILARINA GÖRE ZARFLAR

1)BASİT ZARFLAR:Yapım eki almamış ve bir başka sözcükle bileşmemiş zarflardır.

*çok,pek*şimdi*dün,yarın,fazla,en…başlıca basit zarflardır.

2)TÜREMİŞ ZARFLAR:Yapım eki alarak türetilen zarflardır.

*Hız-lı,er-ken,ön-ce,kış-ın,iç-eri

3)BİLEŞİK ZARFLAR:Birden fazla sözcüğün anlamca kaynaşarak oluşturduğu yeni anlama denir.

*Niçin(ne için), nasıl(ne asıl),böyle(bu öyle),birçok,biraz.

EDAT(İLGEÇ)

EDAT: Tek başına anlamı olmayan kullanıldığı cümleye benzetme zaman karşılaştırması araç birliktelik,…gibi anlamlar katan sözcüklerdir.

ÖRNEK: Okuması için kitap aldım.(kitabın hangi amaçla alındığı)

İzmir’ e uçakla gideceğiz.(Hangi araçla yapılacağını göstermiştir.)

EDATLARIN ÖZELLİKLERİ:

Edatlar cümleye değişik özellikler katar.

ÖRNEK: Yatağından kalktığı gibi dışarı fırladı.(Anında)

Edatlar kendilerinden önceki kelimeyle birlikte bir grup oluştururlar.Çalışma akşama kadar sürdü. Cümlesinde kadar edatı akşama kadar zarf tümlecini oluşturmuştur.

İsmet bülbül gibi bir sese sahipti. Cümlesinde gibi edatı ses ismini niteleyerek sıfat grubunu oluşturmuştur.

ÖRNEK: Saat on a kadar                               bize göre     Bundan dolayı                              sabahtan beri

Buna rağmen                                      güneşe doğru

Örneklerinde görüldüğü gibi edatların çoğu kendilerinden önceki kelimede bulunan ekle birlikte söylenir.

Edatlar cümleden çıkarıldığında cümle bozulur.

Edatlar iyelik eki aldığında ad görevi yapar.

Örnek: Senin gibisini görmedim.                     Belli Başlı Edatlar.

GİBİ

*Tilki gibi kurnaz bir çocuktu.(benzetme)     *Haberi aldığı gibi annesine koştu.(anında)

*Soruyu çözecekmiş gibi konuşuyor.(alay)

KADAR

*Yarına kadar bu konu bitmeli.(süre)       *Karadeniz kadar yeşil bir yer yok.(karşılaştırma)

*On kadar öğrenci takdir aldı.(yaklaşık)

GÖRE

*Bu ayakkabı tam ona göre.(uygun)                     *O sana göre uzun.(karşılaştırma)

İLE :    *Tatili ailesi ile geçirdi.(birliktelik)         *Kapıyı anahtar ile açtı.(araç)

NOT:İle sözcüğü hem edat hem de bağlaç olabilir. Eğer ile yerine ve bağlacını getirebiliyorsak ile bağlaç getiremiyorsak “ile” bağlaç getiremiyorsak edattır.

İle = ve => bağlaç                         İle ≠ ve => edat

*Türkçe ile matematiği sevmelisin(bağlaç)

Ve

*Maçı evde ailesi ile birlikte seyretti.(edat)

İle edatı hem de bağlaç olarak kendinden önceki kelimeye bileşik yazılır.

*Bu güzel mektubu dolmakalemle yazmış.(edat)

*Kalemle silgisini evde unutmuş.(bağlaç)

İÇİN

*Benim için değişik bir insandı.(göre)     *Ali için çok zeki diyorlar.(hakkında)

DOĞRU

*Sabaha doğru uyandı.(zaman)    *Kaleye doğru hareket etti.(yönelme)

NOT

*Doğru sözcüğü sıfat, zarf, isim, ünlem olarak ta kullanılabilir.

ÜZERE

*Seni görmek üzere yola çıktı.(amaç)   *Şu an uçak kalkmak üzere.(tahmin)

B A Ğ L A Ç

Tek başına anlamı olmayan eş görevli sözcükleri ve anlamca birbiri ile ilgili cümleleri bağlayan sözcüklereBAĞLAÇ denir.

*Ali ile Mehmet eve geç geldiler.

BAĞLAÇLARIN ÖZELLİKLERİ

*Bağlaçlar eş görevli isim, zarf, zamir vb sözcükleri birbirine bağlar.

*Pazardan elma ve portakal aldı.

İsim       isim

*Bağlaçlar cümleleri birbirine bağlar.

*Çok akıllısın ama çalışmıyorsun.

*Bağlaçlar edatlarla olduğu gibi tek başına anlamı yoktur.

*Bazı bağlaçlar cümleye değişik anlamlar katar.

ÖRN:benimle gelebilirsin fakat ses çıkarma.

*Bağlaçlar cümleden çıkarılırsa cümlenin anlamı daralır.Ama cümle bozulmaz.

BELLİ BAŞLI BAĞLAÇLAR:

İLE: Dede ile torunu sinemaya gitti.   Geçen yaz Samsun ile Ordu’yu gezdim.

Kİ: Ki bağlacı kendinden önceki sözcükten her zaman ayrı yazılır.

Oraya vardım ki ne göreyim.

UYARI:Ki bağlacını ismin yerini tutan ilgi zamiri ve sıfat yapan ki ile karıştırmamalıyız.

Sıfat ve zamir ki si bitişik yazılır

ÖRN:Seninki yine otobüsü kaçırdı.(ilgi zamiri)

NOT:Ki bağlacının zamanla kendinden önceki bazı kelimelerle kaynaştığı unutulmamalıdır.

Bu kelimelerde bağlaçtır.

Halbuki,çünkü,mademki,belki…

DE-DA:Ben m. Akif’i de okudum.

ANCAK:Dün onu gördüm ancak çok görüşemedik.(bağlaç)

Ancak sözcüğü edat olarak kullanılabilir.

Ancak sözcüğü fakat anlamında ise bağlaç sadece anlamında ise edattır.

Sizler gençsiniz ancak sıkı giyinin(bağlaç)

Fakat

Ben sadece üç balık tutabildim.(edat)

Ancak

YALNIZ: İçeri girin yalnız ayakkabılarınızı çıkarın.  Ben de geleceğim yalnız biraz bekleyin

İKİLİ BAĞLAÇLAR:NE şiş yansın NE kebap.      HEM konuşuyor HEM yiyor.

HA çay HA kahve

Ü N L E M L E R

Aniden ortay çıkan duyguların etkisiyle ağızdan bir çırpıda çıkan, bu duyguları daha etkili anlatmaya yarayan kelimelerdir veya sözlerdir.

Bu kelimelerin yanında dilek, emir, tehdit gibi anlamlar taşıyan kelimeler, cümleler ve yansımalar da ünlem değeri kazanabilir.

Bu bakımdan ünlemler ikiye ayrılabilir:

1. ASIL ÜNLEMLER

Asıl görevi ünlem olan kelimelerdir. Başka görevlerde kullanılamazlar. Seslenme veya duygu anlatırlar.

Seslenme Ünlemleri

Ey Türk Gençliği!                            Hey! Biraz bakar mısın?

Bre melûn! Ne yaptın?                    Hişt! Buraya gel!

Şşt! Sus bakayım!

Bunların yanında adlar ve özel adlar da seslenme ünlemi olarak kullanılabilir.

Anne! Hemşehrilerim! Tanrım! Mehmet! 

Duygu Ünlemleri

Ee, yeter artık! Aa! Bu da ne? Ah, ne yaptım!

Eh! Fena değil.                  Ay, elim!                                          İtme ha!

Hah, şimdi oldu!                               Hay Allah!                                      Vah zavallı!

Vay sersem!                                       Aman dikkat!                     Eyvah! Geç kaldım!

İmdat! Boğuluyoru

2. ÜNLEM DEĞERİ KAZANMIŞ KELİME ve SÖZLER

Anlamlı kelimelerin bazılarına vurgu ve tonlama yoluyla ünlem değeri kazandırılabilir. Bunlar da duygu ya da seslenme anlatır.

Komşular!Babacığım!                              Simitçi!                 Çok ilginç!

Ne kadar güzel!             Çabuk eve git!    Ne olur yardım et!            Çık dışarı!

Yansıma kelimelerin hemen hemen tümü ünlem olarak kullanılabilir.

Şır!    Çat!        Güm!     Hav!      Miyav!   Tıs!

Lütfen beğendiğiniz ve işinize yarayan yazılar hakkında yorumlarınızı yapınız..